De machocultuur in Bolivia leidt tot structureel geweld tegen vrouwen

In talloze Boliviaanse huizen heerst een oorverdovende stilte. Stilte van miljoenen vrouwen, doordrenkt van angst, die in stand wordt gehouden door eeuwen van mannelijke dominantie. Maar Carmen Rosa Quelali (46) wil niet meer zwijgen. Ze heeft de moed verzameld haar verhaal te delen, om vrouwen in Bolivia te helpen. Want elke 3 dagen wordt in het Zuid-Amerikaanse land een vrouw vermoord. Hoe pijnlijk haar herinneringen ook zijn, Carmen bewijst dat er hoop is voor de toekomst.

‘Mijn hart breekt als ik terugdenk aan wat ik heb overleefd’, begint Carmen haar verhaal. Als jong meisje groeit ze op in een klein dorp, waar ze al tijdens haar jeugd ziet hoe vrouwen niks te zeggen hebben. Niets had haar echter kunnen voorbereiden op wat haar te wachten stond.

Geweld wordt gerechtvaardigd en geaccepteerd

‘Toen ik op mijn 22e zwanger raakte trok ik in bij mijn partner en zijn familie. Ver weg van mijn eigen familie. Daar begon de ellende.’ Carmen schudt met haar hoofd als ze vertelt over de eerste keer dat haar man haar in dronken toestand een klap geeft. ‘Zijn familie vond het doodnormaal. Die waren dat gewend; mijn man zag als kind al hoe zijn vader zijn moeder sloeg.’ Carmen durft niet tegen haar schoonfamilie in te gaan en houdt zich gedeisd. Maar haar man vindt telkens een excuus om gewelddadig te worden. ‘Als een voorbijganger op straat mij aankeek, was mijn man ervan overtuigd dat ik hem kende en met hem flirtte. Terwijl ik geen idee had wie die man was!’ Ze gooit gefrustreerd haar handen in de lucht. ‘Dat was voor mijn man al genoeg reden om mijn neus te breken, me met een mes te bedreigen of te roepen dat hij me zou vermoorden. En dat voor de ogen van onze zoon.’

“Mijn man zag als kind al hoe zijn vader zijn moeder sloeg” – Carmen Rosa Quelali

De klap die haar redding werd

Na acht verschrikkelijke jaren komt het geweld tot een extreem hoogtepunt wanneer Carmens man in blinde woede haar buiten westen slaat. ‘Ik werd wakker in het ziekenhuis, badend in mijn eigen bloed. Geen idee hoe ik daar gekomen was.’ Carmen, die al die jaren uit angst haar mond had gehouden, belt huilend haar moeder. ‘Zij smeekte mij om bij haar in de stad El Alto te komen wonen.’ Ze gaat in op de uitnodiging, maar haar man verhuist met het gezin mee. ‘Hij dreigde regelmatig dat hij geen alimentatie zou betalen als ik bij hem weg zou gaan. Ik was ook bang dat het mijn zoon zou schaden als hij zonder vader zou opgroeien.’

Toch betekent de verhuizing naar El Alto een omslag in het leven van Carmen. Via flyers die in haar wijk verspreid worden, komt ze in aanraking met een lokale samenwerkingspartner van Mensen met een Missie. Deze stichting vangt slachtoffers van geweld op, ondersteunt hen bij juridische procedures en doet veel aan voorlichting en bewustmaking. ‘Pas hier besefte ik me dat het geweld in mijn huwelijk niet normaal was’, vertelt Carmen.

Schokkend aantal vrouwenmoorden

Hoe groot het probleem van geweld tegen vrouwen in Bolivia is, wordt duidelijk als we spreken met Patricia Bozo de Durán, directeur van de stichting. ‘In de eerste zes maanden van 2023 werden al 58 vrouwen vermoord, alleen vanwege hun vrouw-zijn. Dat is 20 procent meer dan in dezelfde periode vorig jaar.’ De diepe zorgen zijn in Patricia’s gezicht af te lezen. Ze vertelt dat er jaarlijks meer dan 50.000 gevallen van geweld tegen vrouwen gemeld worden. ‘En dat zijn bij lange na niet de werkelijke aantallen!’ Ze legt uit dat de meeste vrouwen geen aangifte doen, uit angst voor wraak van hun partner maar ook omdat ze weten dat procedures hier ingewikkeld zijn en aangifte doen vaak geen zin heeft.

Het probleem is de machocultuur

Volgens Patricia ligt de kern van het probleem bij de in Bolivia heersende machocultuur. Hierin wordt de man als superieur beschouwd en staat agressie gelijk aan mannelijkheid. ‘Deze cultuur houdt het idee in stand dat mannen meer rechten hebben dan vrouwen, en leidt tot de normalisering van geweld’, vertelt ze. ‘Meisjes worden opgevoed met het idee dat ze minderwaardig en onbekwaam zijn, en dat het hun eigen schuld is als een man hen slaat. Dit wordt ons vanaf onze geboorte geleerd, en dat gebeurt al eeuwenlang. Niet alleen door mannen, maar in sommige gevallen ook door onze eigen moeders. Het is wat iedereen gewend is.’

Preventie, opvang en lobby

Samen met Patricia en vele andere partners in Bolivia werken we aan het doorbreken van patronen. ‘Het is van groot belang dat Bolivianen gaan inzien dat het níet normaal is om je vrouw te slaan. En dat het níet normaal is dat vrouwen niets te zeggen hebben!’ Patricia spreekt met vuur in haar ogen over de workshops over gelijkwaardigheid die ze organiseert. Dat doet ze op scholen maar ook bij de politie, het leger, transportvakbonden en buurtraden. ‘We leiden ook slachtoffers van geweld op tot leiders, die met hun eigen verhaal andere vrouwen inspireren en ondersteunen. We hopen zo de barrières van stilte rond misbruik te doorbreken.’

“Alleen als mannen gaan inzien dat geweld niet normaal is, zullen vrouwen in Bolivia veilig zijn” – Patricia Bozo de Durán

We werken ook veel met jongens en mannen, om het macho-idee van mannelijkheid te veranderen. Patricia: ‘We willen hen op een andere manier laten nadenken over wat het betekent om man te zijn, en hen laten inzien dat kwetsbaarheid en praten over je emoties géén zwaktes zijn.’ Daarnaast werken onze Boliviaanse partners samen aan beter beleid. Met acties, campagnes en lobby pleiten ze voor hervorming en een betere handhaving van de wet.

Cruciale hulp voor Carmen

Naast het creëren van een betere toekomst, zijn we er natuurlijk ook voor de slachtoffers zelf. Of, zoals Patricia ze liever noemt: overlevers. Vrouwen zoals Carmen krijgen bij de stichting alle ondersteuning die ze nodig hebben: medische hulp, juridische steun, bemiddeling en traumaverwerking. Carmen: ‘Via Patricia kreeg ik hulp van een advocaat. Hij dagvaardde mijn partner om naar de stichting te komen waar ze tussen ons bemiddelden. Tot mijn verbazing ging mijn man akkoord met psychotherapie.’ Het was het begin van een transformatie, voor Carmen, haar man en hun relatie.

‘We hebben individueel én samen psychologische hulp gekregen. Het was een lang proces maar het heeft veel veranderd.’ Zichtbaar opgelucht vertelt ze dat ze nu een stabiel leven heeft. Haar man is een veranderd mens. ‘Ik had nooit gedacht dat het mogelijk was, maar hij is gaan inzien dat zijn gedrag uit het verleden fout was.’ Toen hun relatie zich stabiliseerde kreeg het stel nog drie kinderen. Carmen: ‘Hij is nu vastbesloten onze dochters te beschermen voor geweld.’

Verhalen als die van Carmen geven hoop voor de toekomst. Net als het aantal mensen dat Patricia bereikt met haar workshops. ‘Naast dat we dit jaar 840 vrouwelijke overlevers hielpen, kwamen ook 660 mannen naar ons centrum. En van de 7000 deelnemers aan onze workshops, waren er 2000 man! We bereiken steeds meer mannen en juist dát is belangrijk. Alleen als zij ook gaan inzien dat geweld niet normaal is, zullen vrouwen in Bolivia veilig zijn.’

Een lange weg te gaan

De weg die voor ons ligt is lang en uitdagend, maar het verhaal van Carmen toont de transformerende kracht van steun en bewustwording. Patricia: ‘We moeten blijven opstaan voor gelijkwaardigheid en respect voor vrouwenrechten.’ Zij aan zij met de overlevers doen onze lokale partners er alles aan om de cyclus van geweld in Bolivia te doorbreken. Zodat nieuwe generaties opgroeien in een land waar vrouwen er wél toe doen.