In de Boliviaanse samenleving is geweld tegen vrouwen een groot probleem. Elke drie dagen wordt er een vrouw vermoord, alleen omdat ze vrouw is. De overtuiging dat mannen superieur zijn aan vrouwen zit diep verweven in de Boliviaanse cultuur. Dat komt deels doordat Bolivianen een onderdanige rol van vrouwen uit hun geloof meekrijgen. Maar religie kan ook bijdragen aan een oplossing. Eén van onze partnerorganisaties in Bolivia die vanuit religie een gelijkwaardige rolverdeling tussen man en vrouw promoot is Red Ecuménica de Teólogas de La Paz. De vrouwelijke theologen in dit oecumenische netwerk moedigen andere vrouwen aan hun dromen te volgen, onderdrukking niet te accepteren en voor zichzelf op te komen.

Theologe Pamela Choque Quispe (38) is al bijna twintig jaar lid van het netwerk. ‘Ons hoofddoel is om het geweld tegen vrouwen te stoppen. Dat doen we door onderwerpen als rolverdeling, emancipatie en geweld bespreekbaar te maken, binnen het gezin, de gemeenschap én de kerk.’ Het netwerk ontwikkelt allerlei materialen om dialoog te stimuleren en traint lokale (religieuze) leiders, zodat zij de geleerde lessen door kunnen geven aan vrouwen in hun gemeenschap.

Macht uitoefenen

Eén van die lokale leiders is María Mayta Mamani (45). María komt uit een gezin met zeer traditionele normen en waarden. ‘Ik groeide op in de stad La Paz, maar mijn vader komt van het platteland en was heel streng. Mijn vier zusjes en ik moesten ons altijd bescheiden aankleden, en we mochten nooit mee op schoolreisje. Tijdens de feestelijke ceremonies die bij zijn cultuur horen, mochten wij als vrouwen slechts van een afstandje toekijken hoe de mannen bij elkaar kwamen voor een viering.’

Tijdens María’s studie bleek dat een traditionele rolverdeling niet alleen door mannen wordt gezien als normaal. ‘Ik was al getrouwd toen ik ging studeren. De tante van mijn man vond het helemaal niks dat ik naar school ging. Volgens haar moest ik voor mijn man en dochter zorgen, studeren was niet voor getrouwde meisjes.’ Bij haar zusjes zag María ook veel geweld. ‘Eén van mijn zusjes was lange tijd getrouwd met een man die geld van haar stal om alcohol te kopen. Hij gaf haar overal de schuld van en sloeg haar als hij boos was. Maar als ik mijn zusje ernaar vroeg, ontkende ze het, uit angst denk ik.’

Eerste vrouwelijke pastor

Ook theologe Pamela kwam al jong met geweld in aanraking. ‘Mijn vader dronk veel te veel. Als hij dan dronken thuiskwam, hoorde ik mijn ouders naar elkaar schreeuwen in de woonkamer. Eén keer zag ik hoe hij zijn arm optilde om mijn moeder te slaan. Voor ik het wist stond ik tussen hen in. Sla mij in plaats van haar, zei ik. In plaats daarvan stuurde hij ons allebei naar buiten.’ De situatie thuis zorgde ervoor dat Pamela al op elfjarige leeftijd haar toevlucht zocht bij de lutherse kerk in haar buurt. Al snel was ze hier meerdere dagen per week te vinden en leerde ze andere kinderen de liederen die op zondag werden gezongen.

Na de middelbare school ging ze theologie studeren, maar daar stuitte Pamela op hardnekkige vooroordelen en tradities. ‘Ik wilde voor een deel van mijn studie naar Costa Rica en vroeg mijn kerk om financiële steun. De pastor weigerde. Ook hij vond dat vrouwen niet hoorden te studeren.’ Pamela, tijdens haar studie al moeder van drie, liet zich echter niet tegenhouden. Het theologennetwerk waar ze zich toen al bij had aangesloten, steunde haar bij elke stap. Ze studeerde af en is inmiddels zelfs één van de eerste vrouwelijke pastors in de lutherse kerk in Bolivia. Een héél bijzondere benoeming. Pamela: ‘Ook dat was een enorme strijd. Overal botste ik op dichte deuren, regels en conservatieve mannen. Een vrouwelijke pastor was ongepast, terwijl ik wel alle kwalificaties heb. Met dank aan de enorme inzet van de vrouwen in het netwerk en één progressieve pastor is het uiteindelijk gelukt!’

De weerstand van de kerk deed Pamela soms twijfelen of dit wel de plek voor haar was. ‘Prediken en mensen helpen heeft altijd in mij gezeten. Maar door de structurele discriminatie van vrouwen heb ik ook wel eens overwogen mijn kerk te verlaten om zelf een nieuwe plek te beginnen. Ik besloot toch te blijven; hoe kan ik anders voor verandering zorgen? Als ik de strijd had opgegeven, zou er binnen de kerk niks zijn veranderd.’

Overal botste ik op dichte deuren, regels en conservatieve mannen. Een vrouwelijke pastor was ongepast, terwijl ik wel alle kwalificaties heb.

Workshops en materialen

María en Pamela ontmoetten elkaar vorig jaar, toen María via haar eigen kerk werd uitgenodigd voor de workshops van Red Ecuménica de Teólogas de La Paz. María: ‘Al vanaf dat ik jong was probeerde ik mijn eigen weg te gaan. Mijn eigen dochters leer ik dat het belangrijk is om voor jezelf op te komen. Dat ze moeten gaan studeren, zodat ze niet afhankelijk zijn van een man. De workshops van Red Ecuménica de Teólogas sloten volledig aan bij mijn eigen gedachten over vrouwenrechten.’

De materialen die het theologennetwerk ontwikkelde, bestaan onder andere uit werkboekjes over geweld, de patriarchale maatschappij, solidariteit en over het interpreteren van de Bijbel vanuit een vrouwelijk perspectief. Pamela: ‘De boekjes zijn een startpunt voor dialoog. Het idee is niet om mensen een nieuw concept op te leggen, maar om vragen te stellen en de lezer zelf te laten nadenken. De lutherse en katholieke interpretaties van de Bijbel zijn gericht op een onderdanig systeem, waarin de vrouw weinig te zeggen heeft en haar plek moet weten. Dat is achterhaald. Wij moedigen aan om eens anders naar de teksten te kijken. Dan zul je zien dat er ook in de Bijbel over sterke, onafhankelijke vrouwen wordt geschreven.’

Met de materialen traint het netwerk mensen die actief zijn in hun lokale kerk, zoals María. ‘Zo hopen we dat deze andere kijk op vrouwen zich als een sneeuwbal verspreidt binnen de kerk.’ En dat doet het; Maria heeft inmiddels al diverse workshops georganiseerd. María: ‘In het begin zijn de vrouwen vaak terughoudend. Maar met behulp van interactieve oefeningen en schrijfkaarten komen de verhalen en vragen uiteindelijk naar boven. Zo behandelden we laatst bijvoorbeeld de vraag of je een zonde begaat als je van je agressieve man wilt scheiden.’ María ziet educatie als de sleutel tot verandering, en is gedreven om workshops te geven overal waar ze welkom is. ‘Als moeders is het onze verantwoordelijkheid een betere wereld te maken voor onze dochters.’