Gelovige feministen leren jongeren over gelijkwaardigheid

‘Geweld is overal in Bolivia,’ vertelt de twintigjarige Antonella. ‘Als ik ’s avonds naar buiten ga, kleed ik me onopvallend uit angst om ontvoerd of verkracht te worden.’ CDD (Católicas por el Derecho a Decidir), partnerorganisatie van Mensen met een Missie, probeert dit geweld tegen te gaan door zich te richten op educatie van jongeren. Antonella volgde verschillende trainingen en is nu jongerenleider. ‘Ik maak onderwerpen als geweld, rolverdelingen en anticonceptie bespreekbaar onder mijn leeftijdsgenoten.’

Antonella Gabriela Ticani López groeide op in een streng, christelijk Boliviaans gezin. ‘Er werd mij opgedragen een braaf meisje te zijn. Meehelpen in het huishouden, gehoorzamen en me bedekt kleden – zelfs als het buiten bloedheet was.’ De mannen in het gezin hadden meer vrijheid. ‘Mijn broertje werd constant verwend, hij hoefde nooit mee te helpen. En als we aan tafel gingen, moest ik eerst mijn vader en oom te eten geven, dan pas de vrouwen.’

Als we aan tafel gingen, moest ik eerst mijn vader en oom te eten geven, dan pas de vrouwen.

Schat aan nieuwe informatie

Als jong meisje vond Antonella deze verhoudingen heel normaal. Tot ze op haar zestiende van Cochabamba naar La Paz verhuisde en op de middelbare school een workshop seksuele voorlichting van CDD kreeg. ‘Mijn ogen vielen uit hun kas van verbazing. Van de meeste dingen had ik nog nooit gehoord! Het enige voorbehoedsmiddel dat ik van huis uit had meegekregen was onthouding.’ Antonella was gefascineerd door de onderwerpen die middels een bordspel met de hele klas werden besproken. ‘Gedurende het spel kregen we informatie over anticonceptie en voorbehoedsmiddelen, maar ook over gelijkwaardigheid tussen man en vrouw en over geweld. Ik wist niet wat me overkwam. Wat was er nog meer dat ik niet wist?!’

Voordat Antonella kennismaakte met de vrouwen van CDD had ze veel vriendjes die haar emotioneel en fysiek mishandelden. ‘Mijn vriendjes hadden altijd de macht. Ze bepaalden bijvoorbeeld wat voor kleding ik droeg en met wie ik wel en niet mocht omgaan. Eén vriendje deed ooit alsof hij ineens ernstig ziek was, zodat ik hem niet zou verlaten. Heel manipulatief, maar ik gaf altijd toe, ik dacht dat dit erbij hoorde. Een vrouw moet haar man dienen, leerde ik uit de Bijbel. Pas later leerde ik dat het gedrag van mijn vriendjes ook een vorm van geweld was.’

Intensieve training

CDD merkte Antonella’s nieuwsgierigheid en enthousiasme op, en nodigde haar uit voor een intensieve training. In een serie van workshops leerden zij en andere jongeren meer over vrouwenrechten, grenzen stellen, seksuele gezondheid en verschillende vormen van geweld. ‘Ik heb er voor mezelf veel aan gehad, maar ben door de trainingen ook anders naar de positie van vrouwen in het algemeen gaan kijken. Ik ben het totaal niet eens met de ideeën waarmee ik werd opgevoed.’ Antonella leerde dat ze haar grenzen mag aangeven en voor zichzelf op mag komen. ‘Ik laat niemand meer tegen me schreeuwen of beslissingen voor me maken. Zonder het mijn moeder te vertellen begon ik met anticonceptie. Niet omdat ik een vriendje had, maar omdat het veiliger voelde. Stel dat me iets zou overkomen op straat… Ik doe wat ik moet doen om mezelf te beschermen tegen het geweld dat constant op de loer ligt.’

Om de rol van vrouwen in de Boliviaanse maatschappij te veranderen is dialoog nodig, gelooft Antonella. Je ziet het vuur in haar ogen branden als ze vertelt over hoe ze haar nieuwe kijk op de wereld met haar leeftijdsgenoten deelt. ‘Ik kaart deze onderwerpen regelmatig aan bij mijn vriendinnen, en ook bij jongens in mijn omgeving. Het is belangrijk dat zij ook hun houding veranderen. Niet iedereen is het altijd met mij eens, maar het is ook niet mijn doel om mensen ergens van te overtuigen. Door erover te praten zet ik ze wel aan het denken, en zien ze hopelijk zelf in wat goed en fout is.’

Het probleem in Bolivia

Geweld tegen vrouwen wordt in Bolivia mede veroorzaakt door structuren binnen de samenleving die uitgaan van mannelijke dominantie. De ondergeschikte rol van vrouwen wordt overal in de maatschappij normaal gevonden en in stand gehouden. Vaak op basis van culturele en religieuze argumenten. Bolivia kent daarbij een sterke machocultuur, die niet alleen door mannen maar ook door vrouwen in de praktijk gebracht wordt. Al generaties lang groeien kinderen op met het idee dat een man dominant hoort te zijn en daarbij agressie mag gebruiken. Programmaverantwoordelijke Marjolein Westerhof: ‘Ze zien dat bij hun ouders en ooms en tantes, en geven het later weer door aan hun kinderen. Tijdens de pandemie nam het geweld nog eens extra toe. Vrouwen zaten vaak letterlijk opgesloten met hun agressors en konden geen hulp vragen of aangifte doen vanwege de lockdowns.’

Het programma van Mensen met een Missie richt zich op het terugdringen van geweld tegen vrouwen, onder andere door het veranderen van de hardnekkige overtuigingen over de positie van vrouwen. Ook is er aandacht voor opvang en ondersteuning van slachtoffers van geweld. Een groot aantal partners doet dit vanuit geloofsinspiratie, juist omdat zo’n groot deel van de bevolking religieus is. Marjolein: ‘Onze partners maken een verbinding tussen vrouwenrechten en religie. De benadering is oecumenisch – interreligieus – en betrekt zowel feministische theologie als inheemse spiritualiteit. We zetten aan tot dialoog en inspireren zelfreflectie, bijvoorbeeld met workshops, het trainen van jongerenleiders, het herinterpreteren van de Bijbel en voorlichting.’

Steeds heftiger geweld

Paula Estensoro werkt sinds 2016 bij Católicas por el Derecho a Decidir (CDD), een non-profitorganisatie van gelovige feministen en samenwerkingspartner van Mensen met een Missie. Ze ziet dat het geweld tegen meisjes en vrouwen in Bolivia de laatste jaren verergert. ‘Waar ik me veel zorgen om maak, is dat niet alleen de hoeveelheid geweld toeneemt, maar ook de vorm heftiger wordt. Er is steeds meer seksueel geweld en steeds meer vrouwen worden vermoord.’ Met de komst van social media is er ook een nieuwe vorm van psychisch geweld bijgekomen. ‘Jonge meisjes krijgen te maken met cyberpesten. Al dit geweld heeft een enorme impact op de maatschappij. Het vergoot de ongelijkheid, waardoor vrouwen minder kansen krijgen in het onderwijs, op de arbeidsmarkt, overal. Als er niks verandert, blijven kinderen opgroeien met het idee dat dit normaal is.’

CDD probeert verandering aan te zwengelen met onder andere workshops voor tieners. Ze krijgen seksuele voorlichting, doen interactieve spelletjes die hen doen inzien wat gewelddadige situaties zijn en leren voor zichzelf opkomen. ‘Uit die workshops staan jongeren op die hun opgedane inzichten weer verder verspreiden onder hun leeftijdsgenoten. Zo hebben ze onlangs een TikTok-campagne gemaakt.’ Naast de workshops is CDD ook heel actief op lobbygebied. Daarbij probeert de organisatie invloed uit te oefenen op wetgeving die geweld tegen vrouwen verbiedt, en op de handhaving daarvan.