Veel ontwikkelingsprogramma’s die werken aan het terugdringen van huiselijk geweld en genderongelijkheid, richten zich op de vrouw. De organisatie Terelepar in Oost-Uganda draait het om. Het programma MenEngage geeft vaderschapstrainingen en werkt zo aan bewustwording en gedragsverandering van mannen. Het verhaal van Samuel Onena en zijn vrouw Betty Achom laat zien hoe goed deze aanpak werkt. De rollen en verantwoordelijkheden binnen het gezin worden niet omgedraaid, maar wel beter verdeeld. Niet alleen binnen hun eigen gezin, maar binnen het hele dorp.

Samuel Onena (55) is dorpsvoorzitter en religieus leider in zijn dorp Kachinga, Uganda. Op zijn land verbouwt hij samen met zijn familie gewassen en houdt hij een aantal dieren. Net als voor de meeste mannen in Uganda was het voor hem lang vanzelfsprekend dat mannen de scepter zwaaien, en dat huishoudelijke taken door vrouwen en kinderen worden verricht. ‘Ik vond het heel gewoon dat ik thuis de baas was en mijn vrouw het werk deed. Met onze kinderen bemoeide ik me helemaal niet, ik zag dat niet als mijn taak.’ Omdat hij dorpsvoorzitter was, gedroeg hij zich thuis extra bazig, vertelt hij. ‘Bovendien dronk ik veel en gaf een groot deel van onze inkomsten uit aan drank. Als ik dan thuiskwam was ik regelmatig agressief tegen mijn vrouw en kinderen.’ In 2015 kwam hij in contact met Terelepar, een interreligieuze organisatie die werkt aan vrede, verzoening en ontwikkeling in de regio Teso. Hij werd uitgenodigd om deel te nemen aan een van de eerste trainingen van het MenEngage-programma. Deze training betekende een ommekeer in zijn leven en dat van zijn familie.

Nieuwe inzichten

De training begon met wat hij zelf nog steeds ziet als de grootste eye-opener. ‘We leerden over de relatie tussen mannen en vrouwen. Ik ging inzien dat mannen en vrouwen allebei met respect en waardigheid behandeld moeten worden. Dat we gelijkwaardig zijn ondanks de fysieke verschillen. Ik zag in dat óók mannen moeten helpen om de stereotypes en discriminatie van vrouwen te doorbreken.’ Samuel’s vrouw Betty werd vanaf het begin door haar echtgenoot deelgenoot gemaakt van het proces. Betty: ‘Wanneer Samuel thuiskwam na een training vertelde hij me alles wat hij had geleerd en meegemaakt. Zo ging ik inzien welke veranderingen hij doormaakte en wat mijn eigen aandeel was in de situatie thuis. Langzaam maar zeker gingen we steeds meer taken samen delen. We doen nu zelfs samen de was op zaterdag!’ Samuel zag het effect van zijn eigen veranderde gedrag op zijn vrouw en hun huwelijk. ‘We kregen een heel andere relatie. We deelden taken waarvan ik altijd dacht dat alleen vrouwen ze deden, zoals een luier verwisselen, water halen, voor het eten zorgen en dergelijke. Ik leerde mijn woede te beheersen en stopte met drinken.’

Verandering voor het hele gezin

De relatie met tussen Betty, Samuel en hun kinderen veranderde ook. Betty: ‘We leerden dat kinderen een ontwikkeling doormaken en dat je ze bij elke fase anders moet ondersteunen. Samuel geeft ze, wanneer ze eraan toe zijn, kleine taken en verantwoordelijkheden waar ze van kunnen leren. Dat is iets anders dan ze gebruiken voor gratis arbeid, zoals sommige mensen doen.’ Volgens Samuel is het vooral onwetendheid waardoor kinderen vaak te hard moeten werken. ‘Net als dat veel mensen denken dat vrouwen het huishouden horen te doen, denken ze ook dat mannen zich niet bemoeien met de kinderen, behalve als het om werk gaat.’ Toen de kinderen tijdens de coronapandemie niet naar school konden, zag Samuel hoe velen van hen overwerkt raakten. ‘Ze haalden water en brandhout in het bos, en droegen veel te zware gewichten. Ik probeer nu mijn kinderen alleen opdrachten te geven die bij hun leeftijd passen. Dingen waarover ze misschien op school hebben geleerd, zoals de aanleg van een moestuintje. En ik geef zowel de jongens als de meisjes dezelfde taken, ook in huis. Dat zorgt ervoor dat de kans groter is dat ze later zelf gelijkwaardige relaties aangaan.’

Veel mensen in Uganda denken dat vrouwen het huishouden horen te doen, en dat mannen zich niet hoeven te bemoeien met de kinderen.

Uitwerking op gemeenschap

De transformatie van een gezin waar veel ruzie heerste naar een vreedzame familie heeft ook een positief effect op de gemeenschap. Samuel: ‘Mensen zien hoe het anders kan. Ze hebben mij en mijn gezin zien veranderen. Ik ben niet langer alleen een religieus leider, maar ook een ambassadeur van verandering. Betty en ik dragen de boodschap van gelijkwaardigheid uit en werken aan het uitbannen van huiselijk geweld. In mijn zondagse preken gebruik ik nu citaten uit de bijbel die huiselijk geweld veroordelen.’ Samuel en Betty helpen hun gemeenschap in woord en daad. Zo is Betty vicevoorzitter van een moederschapsgroep, waar ze haar eigen ervaringen deelt. ‘Ik vertel de moeders dat er andere manieren zijn om onenigheid op te lossen dan ruzie en geweld. Daarbij leg ik ook uit dat er verschillende soorten geweld bestaan. Naast fysieke agressie heb je ook emotioneel geweld.’ De groep biedt ook tijdelijk onderdak voor vrouwen die thuis te maken hebben met geweld. ‘Samuel en ik vangen ze op in ons huis, en zorgen voor de vrouw en de kinderen. Daarna bemiddelen we tussen de man en vrouw, zodat er weer verzoening kan komen. Op die manier hebben we al verschillende echtscheidingen kunnen voorkomen.’

Harmonie leidt tot economische ontwikkeling

Harmonie binnen het gezin is niet het enige gevolg van de nieuwe, gelijkwaardige samenwerking en het wederzijds respect. Economisch werpt het ook zijn vruchten af. Samuel: ‘Betty gaat nu over de geldzaken en daardoor gebruiken we het geld veel beter. Ik kwam erachter hoeveel geld er opging aan drank. Nu besteden we het aan zaken die voor iedereen goed zijn. We hebben een koe, geiten en wat varkens gekocht. Langzaam gaat het financieel steeds beter. Dat geeft onze kinderen de mogelijkheid langer naar school te gaan. Doordat we beter plannen wat we elk jaar op onze grond gaan verbouwen, konden we een stukje land beschikbaar stellen aan de parochie om een kerk te bouwen.’