Spaargroepen in Zuid-Sudan voor een betere toekomst

“Als er iets met je gebeurt, staat de rest van de groep voor je klaar”

In het door civiele conflicten ontwrichte Zuid-Sudan lukt het de 40-jarige Victoria David Baptist eindelijk weer om de eindjes aan elkaar te knopen. Dankzij een lening van de Village Savings and Loans Association (VSLA) in haar woonwijk kon ze een straatkraampje openen, dat inmiddels is uitgegroeid tot een winkel. ‘Al mijn kinderen gaan nu naar school’, vertelt de moeder-van-negen trots. ‘Mijn oudste dochter Emmanuella gaat naar de universiteit.’ Lichtpuntjes als deze zijn hard nodig in Victoria’s door geweld geteisterde land.

Victoria David Baptist en een aantal van haar kinderen

Zuid-Sudan heeft de afgelopen decennia in permanente staat van oorlog verkeerd. Ondanks de veelbelovende onafhankelijkheid in 2011, brak in december 2013 een burgeroorlog uit. De gevolgen van de conflicten, die in diverse gebieden nog steeds woeden, zijn desastreus voor de bevolking. Veel Zuid-Sudanezen lijden aan een posttraumatische stressstoornis, depressie en angststoornissen. Families zijn dierbaren verloren aan bruut geweld, kinderen werden tijdens de oorlog ingezet als soldaat, en meisjes en vrouwen blootgesteld aan seksueel geweld. Veel Zuid-Sudanezen hebben weinig vertrouwen meer in de overheid, in elkaar. Velen hebben hun huis moeten ontvluchten en leven nu in extreme armoede in vluchtelingenkampen of staan er helemaal alleen voor.

Veel Zuid-Sudanezen lijden aan een posttraumatische stressstoornis, depressie en angststoornissen.

Sinds 2018 ondersteunt Mensen met een Missie zelfhulpgroepen voor vluchtelingen in drie steden in Zuid-Sudan: Juba, Yei, en Wau. De grote problemen van het land kunnen wij niet oplossen. Wel kunnen we getraumatiseerde mensen zo goed mogelijk ondersteunen in wat zij nodig hebben. Zo faciliteren we samen met lokale samenwerkingspartners diverse zelfhulpgroepen die dialoog en samenwerking bevorderen en onderling vertrouwen herstellen. Eén van die initiatieven zijn spaar- en kredietgroepen die in 2020 zijn opgestart. Deze groepen bieden gemeenschappen ondersteuning bij het versterken van hun economische zelfstandigheid.

Economische zelfstandigheid

Het concept van een Village Savings and Loans Associations (VSLA) is eenvoudig: de leden komen wekelijks bij elkaar en leggen geld in. Zo sparen ze individueel en gezamenlijk. Wanneer een van de leden een lening wil afsluiten om bijvoorbeeld een handeltje te beginnen, is dat bedrag voorhanden. Bij een van deze VSLA’s heeft Victoria David Baptist zich aangesloten. Victoria: ‘Ik geloofde eerst niet dat ik dat kon en zei nee. Maar het wekte toch mijn interesse. Uiteindelijk heb ik drie trainingen gevolgd en daar ben ik ontzettend dankbaar voor. Ik wist echt niet dat een vrouw dit kon: opkomen voor zichzelf, zakendoen en geld verdienen.’

Victoria toont vol trots haar lidmaatschap van de VSLA-groep

Victoria begon klein, met een lening van 20.000 Zuid-Sudanese pond (ongeveer 70 euro). ‘Daarmee kocht ik wat olie, zout, lucifers en kaarsen op de markt. Die spullen bewaarde ik, tot ik genoeg had verzameld om zelf te gaan verkopen. Met winst. Voor het eerst in mijn leven verdiende ik mijn eigen geld! Ik hoefde mijn hand niet meer op te houden of te lenen bij de buren. Het voelde alsof ik uit een lange periode van duisternis naar buiten keek.’

Haar man stond aanvankelijk afwijzend tegenover haar deelname aan de VSLA. ‘Hij schrok ervan, zei dat het niet mocht. Misschien was hij bang dat ik te sterk zou worden. Maar ik heb volgehouden en hem overtuigd dat ik zelf zou opdraaien voor de gevolgen als ik door de lening in de problemen zou raken. Nu ziet hij dat het goed gaat en is hij blij. Hij is zelf ook lid geworden van onze VSLA, maar hij heeft alleen nog gespaard, niet geleend.’

Voor het eerst in mijn leven verdiende ik mijn eigen geld!

Traumaverwerking én economische zelfredzaamheid

De VSLA-coördinatoren worden getraind en gesteund door de Daughters of Mary Immaculate, de lokale partner van Mensen met een Missie in Zuid-Sudan. De introductie van de VSLAs in de gemeenschappen staat niet op zichzelf. Traumaverwerking, alfabetisering en trainingen in ondernemersvaardigheden maken deel uit van de aanpak in Zuid-Sudan. David Sovula overziet en coördineert de VSLA-groepen namens DMI. David: ‘Ik groeide op tijdens de burgeroorlog in Sierra Leone. Met mijn persoonlijke verhaal moedig ik de mensen in Zuid-Sudan aan om hun trauma’s te helen. Na een donkere periode is niet alles verloren, er is altijd hoop. Daarvoor is vergeving nodig. Dat probeer ik te illustreren met voorbeelden van mensen die het gelukt is vergeving te vinden en hun trauma om te zetten in hoop.’

David Sovula groeide zelf op in de burgeroorlog in Sierra Leone en helpt nu ontheemde gemeenschappen in Zuid-Sudan

David ziet de noodzaak om mensen perspectief te bieden op een betere toekomst. ‘Als je alleen aan traumaverwerking en heling werkt blijft het succes beperkt. Met de spaar- en leengroepen leren mensen actief te werken aan hun eigen ontwikkeling. De combinatie met de trainingen op het gebied van alfabetisering en boekhouding is belangrijk. Te veel ondernemingen mislukken door het gebrek aan een goede administratie. We hebben met dit programma echt een krachtig instrument om de veerkracht van families en gemeenschappen te vergroten.’

Sociaal vangnet

Naast zakelijke mogelijkheden, zijn de VSLA-groepen er ook voor persoonlijke steun. Wanneer iemand geld nodig heeft voor een begrafenis of bij ziekte, wordt dat door de groep bij elkaar gebracht. Victoria: ‘Het is fijn dat we elkaar om hulp kunnen vragen, eerder had ik niemand. Ik voel me gezegend met de hulp die we hebben gekregen. En die hulp geven we door aan elkaar, met liefde. We zijn als familie geworden.’ Dit soort steun in tijden van nood kan levensreddend zijn voor gevluchte gezinnen die al hun bezittingen zijn verloren. ‘Er waren zoveel mensen die aan de grond zaten. Nu krabbelen ze weer op, dankzij deze groepen.’

Er waren zoveel mensen die aan de grond zaten. Nu krabbelen ze weer op, dankzij deze groepen.

Victoria legt uit dat ze veel heeft geleerd door de spaargroepen die zijn opgezet: ‘Ik heb geleerd hoe ik met een klein beetje geld steeds meer kan maken. In plaats van al het geld meteen op te maken, gebruik ik het om te investeren zodat ik op de lange termijn meer heb.’ Trots gebaart ze naar haar winkel die inmiddels flink is uitgebreid. ‘Dit alles heb ik zelf gedaan, met mijn eigen handen. Ik weet nu hoe ik geld kan verdienen. Ik kan nu brainstormen en strategisch denken, dat is wat de bijeenkomsten met de groep mij gebracht hebben.’

Onderwijsachterstand

Victoria is dankbaar dat ze een inkomen heeft om het gezin te onderhouden én het schoolgeld van haar kinderen te betalen. In haar land is dit helaas allesbehalve vanzelfsprekend. Door het oplaaiende geweld moesten veel kinderen stoppen met school en liepen grote leerachterstanden op. En dat terwijl Zuid-Sudan reeds een zeer lage alfabetiseringsgraad heeft. Meer dan 70% van de personen ouder dan 15 is analfabeet (UNESCO, 2020). Ook nu de scholen op veel plekken weer open zijn lukt het veel gezinnen niet om voldoende schoolgeld op te hoesten.

Victoria worstelde daar ook mee. Vroeger hielpen haar kinderen geld bij elkaar te sprokkelen om rond te kunnen komen, maar dat is niet langer nodig. ‘Ik red het nu in mijn eentje, ook als mijn kinderen op school zitten. Ik betaal alles wat we thuis nodig hebben zoals voedsel en spullen voor de kinderen, en medische zorg als er iemand ziek is.’

Toekomstperspectief

Victoria is vol lof over de dingen die zij van haar VSLA-coördinatoren heeft geleerd. ‘Ze leerden mij inzien dat een vrouw niet lijdzaam hoeft af te wachten, maar onafhankelijk kan zijn. Je kan zelf geld verdienen om je kinderen naar school te sturen en voedsel te kopen. Er is niets meer waar ik niet zelf voor kan zorgen.’

De zorgen in de regio zijn echter nog niet verdwenen. Nog steeds zijn er veel jonge mannen die tijdens de burgeroorlog kozen om mee te vechten en geen opleiding hebben gevolg. David wil de komende tijd meer mannen bij de VSLAs betrekken. ‘Als we geweld willen stoppen moeten we meer mannen betrekken. Liefst ook gemeenschapsleiders. Zij vervullen een belangrijke rol in hun gemeenschappen maar hebben perspectief nodig. Door regelmatig samen te komen en te werken aan een doel, zoals het spaar- en leenprogramma, kunnen ook zij hun trauma’s achter zich laten en werken aan mentaal- en economisch herstel.’