“Mijn dochter viel ten prooi aan mensenhandelaren, nu is ze dood”

In de afgelegen dorpen van Indonesië fluisteren de winden vaak over verhalen van overleven, moed en tragedie. Eén zo’n verhaal is dat van Metusalak Selan (56), wiens wereld instortte door de duistere praktijken van mensenhandel. ‘Tien maanden nadat mijn dochter plotseling verdween, stond de politie op de stoep: Yufrinda was dood gevonden in Maleisië.’ Achter dit hartverscheurende verlies schuilt een veel grotere en dringende crisis die duizenden levens treft. Te midden van wanhoop en verlies groeit echter een strijdvaardige beweging om het tij te keren.

In het zuiden van het Indonesische eiland Timor, in de schoot van dichtbegroeide, groene heuvels, ligt het afgelegen dorpje Belle. Voor zijn huis van bamboe en palmbladeren zit Metusalak ‘Metu’ Selan. De diepe groeven in zijn gezicht verraden de pijn van een vader die zijn dochter verloor. Met trillende stem vertelt hij over de dag dat hij zijn 18-jarige dochter voor het laatst in leven zag.

Spoorloos verdwenen

‘Het was begin september’, begint hij. ‘Toen ik ’s avonds terugkeerde van mijn werk op het land was Yufrinda niet thuis. Niemand wist waar ze was.’ Toen zijn dochter de volgende ochtend nog niet terug was, werden Metu en zijn vrouw echt ongerust. ‘Ik probeerde helder te blijven nadenken. Er was geen tijd voor blinde paniek, we moesten haar vinden. Samen met buren en familie reisde ik naar Kupang, de grootste stad op Timor.’ Metu herinnert zich dat al toen hij heel jong was mensen het dorp verlieten, op zoek naar werk en een betere toekomst in de grote stad. ‘Het leven op het platteland is zwaar. We moeten overleven met hele kleine beetjes. Ondertussen gaan recruiters de deuren langs om ons te verleiden met werkaanbiedingen in binnen- en buitenlandse steden.’

Er was geen tijd voor blinde paniek, we moesten haar vinden

‘Yufrinda was een ongelooflijk lief en zorgzaam kind, met een groot verantwoordelijkheidsgevoel.’ In Metu’s woorden klinkt een mix van trots en verdriet door. ‘Ze had grote dromen maar offerde haar eigen ambities op om ons te ondersteunen. Ze wilde ons niet belasten met de kosten voor een opleiding. We hadden het al moeilijk genoeg.’ Drie maanden lang zocht Metu naar zijn dochter in alle hoeken van Kupang. Maar van Yufrinda was geen spoor te bekennen. ‘Het enige dat we nog konden doen was bidden dat ze veilig was.’

Een allesbepalend moment

Pas in juli, tien maanden nadat Yufrinda verdween, kregen Metusalak en zijn familie duidelijkheid toen de politie voor de deur stond; hun dochter was dood gevonden Maleisië. ‘De grond zakte weg onder mijn voeten. Mijn vrouw rende huilend naar de slaapkamer terwijl ik zo goed en zo kwaad als ik kon het gesprek met de agent voerde.’ De Maleisische politie beweerde dat Yufrinda zelfmoord had gepleegd, maar de Indonesische politie had aanwijzingen dat er mensenhandel en moord in het spel waren. ‘We weten echter tot de dag van vandaag niet wat er precies gebeurd is. We weten alleen dat ze met een nep-paspoort, een andere naam en de belofte van een hoog salaris naar Maleisië was gebracht. En dat ze nu dood is.’

Mensenhandel voorkomen

‘Het tragische verhaal van Yufrinda is slechts het topje van de ijsberg. Er zijn helaas nog veel meer verschrikkelijke verhalen zoals dat van haar’, zucht Iweng van Kabar Bumi: een non-profitorganisatie die licht werpt op de gevaren van arbeidsmigratie. Na haar eigen ervaringen als Indonesische arbeider in het buitenland, wijdde Iweng zich toe aan de voorlichting en begeleiding van arbeidsmigranten, het voorkomen van mensenhandel en het redden van slachtoffers. Zo ondersteunde ze Metu en zijn familie in de nasleep van Yufrinda’s dood.

‘In de afgelopen drie jaar zijn meer dan 1.900 Indonesische arbeidsmigranten overleden,’ onthult ze met een veelbetekenende blik. ‘Velen als gevolg van uitbuiting door werkgevers.’ Arbeidsmigranten worden vaak gedwongen te werken in onmenselijke omstandigheden, zonder ziektekostenverzekering en zonder wettelijke bescherming. ‘Zelfs als ze via legale routes naar het buitenland vertrekken. De gevaren en gevolgen zijn nog véél groter voor mensen die ten prooi vallen aan gewetenloze mensenhandelaren die zich voordoen als betrouwbare arbeidsbureaus.’

Economische omstandigheden

Zo’n 4,5 miljoen Indonesiërs werken in het buitenland, waarvan bijna 2 miljoen zonder de juiste papieren. Vooral in de kleinere dorpen in Indonesië zijn de levensomstandigheden slecht. De inkomens zijn laag, er is weinig toekomstperspectief. Kinderen kunnen na de basisschool vaak niet doorstuderen, door gebrek aan geld. Iweng: ‘Op het platteland zijn de mensen dagelijks bezorgd of ze wel genoeg geld hebben om te eten. Jongeren voelen constant de druk om voor hun familie te zorgen. Een druk die hen kwetsbaar maakt voor valse beloften van veel geld.’

Volgens Iweng hóeft arbeidsmigratie geen probleem te zijn. ‘Als je het via een betrouwbaar bureau regelt, de legale route bewandelt en met de juiste papieren gaat, zijn de risico’s een stuk kleiner. Het probleem is dat er een enorm gebrek aan kennis en bewustzijn is. Mensenhandelaren maken daar misbruik van.’ Waar sommige handelaren langs de deuren gaan, maken velen ook gebruik van social media. Op vacaturepagina’s op Facebook worden advertenties geplaatst waarin salarissen worden beloofd die soms tien keer zo hoog zijn als in Indonesië. Iweng: ‘Ons doel is om jongeren bewust te maken van de risico’s van arbeidsmigratie en van hun rechten. Ze kennis bij te brengen zodat ze onbetrouwbare aanbiedingen en valse beloftes kunnen herkennen, en ze op een veilige manier naar het buitenland gaan.’

Uit de val gered

In gevallen dat het toch fout gaat, staat Iweng klaar om slachtoffers te redden, terug naar Indonesië te halen en hen te ondersteunen bij het verwerken van hun trauma’s. Zo redde ze Erni, een nichtje van Metusalak, uit handen van een mensenhandelbende. Erni: ‘Ons gezin had het financieel heel zwaar en ik wilde graag mijn ouders helpen. Via Facebook zocht ik naar werk en kwam daar een vacature tegen voor een baan in Maleisië. Twee dagen later ontmoette ik de recruiter, hij kwam heel betrouwbaar en professioneel over.’ Erni was ervan overtuigd dat haar niet hetzelfde zou overkomen als haar nicht Yufrinda. ‘Ik wilde laten zien dat ik succesvol kon zijn, dat ik mijn familie geld kon sturen om van te leven.’

Zonder geldige papieren en zonder het iemand te vertellen, vertrok ze. ‘We werden naar verschillende plaatsen in Indonesië gevlogen, waar we steeds een paar dagen in quarantaine werden gezet. We mochten met niemand contact hebben.’ Pas toen Erni na een week nog steeds niet in Maleisië was en de recruiter al haar spullen had afgepakt, drong het tot haar door wat er aan de hand was. ‘Ik was doodsbang en voelde me enorm schuldig naar mijn ouders toe. Waarom was ik zo blind geweest?!’ Met een smoes wist Erni een mobiele telefoon van een begeleider te lenen. ‘Toen mijn moeder opnam begon ik meteen te huilen.’ Direct belde Erni’s moeder haar broer Metu op, die Kabar Bumi inschakelde. Enkele dagen later wist de politie in Surabaya de bende op te pakken; Erni was gered.

Voorkomen is beter dan genezen

Alleen al in de eerste helft van 2023 vroegen bijna driehonderd slachtoffers zoals Erni Kabar Bumi om hulp. Het voorkomen van verhalen als die van Erni en Yufrinda is voor Iweng haar grootste drijfveer. ‘Ik doe er alles aan om slachtoffers te redden, maar het belangrijkste is dat we deze problemen voorkomen. Met voorlichting, begeleiding en meer bewustzijn over de gevaren.’ Iweng zet zich ook in voor betere wetgeving en handhaving, zodat arbeidsmigranten beter beschermd zijn. ‘Het is een complex probleem. Zolang de economische situatie op het Indonesische platteland niet beter wordt en de overheid niet meer doet om arbeidsmigranten te beschermen, blijf ik doorgaan. Ik kan mensenhandel niet in mijn eentje stoppen, maar ik doe alles wat ik kan.’